استاد، گروه رهبری و سرمایه انسانی، دانشکده مدیریت دولتی و علوم سازمانی، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
10.22059/jipa.2025.102657
چکیده
چهاردهمین سال نکوداشت روز ملی منابع انسانی، در 25 فروردین 1404 با شکوه خاصی برگزار شد و در اکثر سازمانهای کشور رویدادهای ویژهای در این روز بهوقوع پیوست. هدف از نکوداشت روز ملی منابع انسانی، تمرکز بر انسان است. این رویداد برخلاف تفکر یک قرن اخیر اندیشمندان و مسئولان کشور است که تمرکزشان بر زمین و زیر زمین بوده است و انسانهای روی زمین در اولویت نظری و عملی آنها نبوده است.
امروز در کشور، تقاضا برای انسانهای نخبه، بیشتر از عرضۀ آن است و متأسفانه روزبهروز هم استعدادها کشور را رها میکنند. جذب و حفظ این نوع منابع انسانی، چالش بسیار بزرگی برای سازمانهای کشور است. با وجود اینکه اکثر سازمانها، اهمیت این نوع منابع انسانی را میدانند؛ ولی راهکار منسجم و یکپارچهای مانند استاندارد ۳۴۰۰۰ برای جذب و حفظ آنها را ندارند. سیستمهای منابع انسانی یکپارچه و مکمل، در اکثر سازمانها وجود ندارد و این امر، علت اصلی ترک خدمت داوطلبانه نخبگان و از دست رفتن سرمایههای انسانی در سطح سازمانی است. در سطح ملی هم متغیرهای کلان، همچون تحریمهای طولانی، تورمهای فزاینده، ابهام از آینده و شبکۀ ناکارآمد چهبران، موجب تشدید مهاجرت منابع انسانی به خارج از کشور شده است.
مطالعات زیادی مزایای اقدامات منابع انسانی را برای جذب، حفظ و توسعه مورد توجه قرار دادهاند. این مطالعات نشان میدهند که وجود سیستمهای منابع انسانی یکپارچه، در شرکتهای تراز جهانی مشهود است و بقیه شرکتها در استقرار چنین سیستمهایی ناتوان بودهاند. در بسیاری از مطالعات نیز تأثیرهای منابع انسانی در افزایش قیمت سهام و ارتقای سود شرکت بررسی و بهکرات نشان داده شده است. مطالعات نشان میدهد که بین عملکرد منابع انسانی و عملکرد مالی، ارتباط بسیار قویای وجود دارد. سازمانهایی که اقدامات منابع انسانی ویژهای دارند، نسبت به سازمانهای مشابه در صنعت خود، فروش، اثر بخشی، درآمد و سود بیشتری دارند. برخی از این اقدامات در مدلهای تعالی رصد میشود و در اندازهگیری عملکرد سازمانی دخیل است.
حال سؤال اصلی این است که با وجود مشخص بودن این اقدامات در کتابهای مدیریتی و مدلهای تعالی، چرا سازمانها از پیادهسازی چنین اقداماتی ناتواناند؟ یکی از دلایل اصلی، عدم وجود یک رویکرد منسجم و یکپارچه به انسان در سازمان است. به همین دلیل، استاندارد ۳۴۰۰۰ تلاش میکند که بهصورت سیستماتیک، یکپارچه و سینرژیک، این اقدامات منابع انسانی را مستقر سازد. البته باید خاطرنشان ساخت که موفقیت استاندارد ۳۴۰۰۰ در گرو اعتقاد و حمایت همهجانبه مدیران ارشد است. در این زمینه باور و مدل ذهنی بسیار مهم است. اغلب مدیران ارشد کشور، باوری به منابع انسانی ندارند و توجه آنها به تولید، فروش، زنجیرۀ تأمین، امور حقوقی و قراردادها، امور مالی و تکنولوژی یا تکنولوژی اطلاعات است. در اینکه همۀ این عوامل مهماند، تردیدی نیست؛ ولی سؤال اساسی این است که چرا تولید در کشور، آنچنان که انتظار میرود، رخ نمیدهد. تأکید بر تولید در کشور، بیشترین تأکید در سالهای اخیر بوده است. برای مثال، نامگذاری 7 سال اخیر را مرور میکنیم.
1404: سرمایهگذاری برای تولید؛
1403: جهش تولید با مشارکت مردم؛
1402: مهار تورم و رشد تولید؛
1401: تولید دانشبنیان و اشتغالآفرینی؛
1400: تولید، پشتیبانی و مانعزداییها؛
1399: جهش تولید؛
1398: رونق تولید.
حال سؤال اساسی این است که چرا با وجود تأکید بسیار بر تولید در سالهای متوالی، تولید در کشور اتفاق نمیافتد؟ از یک منظر پاسخ این است که منابع انسانی، آیندۀ خوب خود را در کشور نمیبیند و به فکر مهاجرت و تولید برای کشورهای دیگر است. سادهلوحانه است که تصور شود تولید با منابع زمینی، زیرزمینی یا ماشینآلات و تجهیزات اتفاق میافتد. ایمان بیاوریم که رمز اصلی تولید، انسان است.
یکی از اهداف اصلی مدل ۳۴۰۰۰، استانداردسازی، برندسازی و نهادینه سازی منابع انسانی است. برای نهادینهسازی منابع انسانی، مسئلۀ عینیسازی بسیار مهم است. در مدل ۳۴۰۰۰ چندین مکانیزم نهادینهسازی در نظر گرفته شده است. مکانیزمهایی همچون تدوین سرود خاص منابع انسانی که در برخی از سازمانها متداول است، برای هویتبخشی توصیه میشود.
یکی از مکانیزمها که جنبۀ ملی و فراسازمانی دارد، نامگذاری ۲۵ فروردین بهعنوان روز ملی منابع انسانی در مدل ۳۴۰۰۰ است. این روز بهمنظور برندسازی و نهادینهسازی و هویت حرفهای منابع انسانی، در سال ۱۳۹۱ در مدل ۳۴۰۰۰ پیشنهاد و به سازمانها ارائه شد. روز ملی منابع انسانی، بهتدریج مدنظر سازمانها قرار گرفت و امید است که مورد توجه همۀ مردم ایران و فرهنگ عمومی ایران زمین قرار گیرد. در فرهنگ کشور چندین روز بهصورت گسترده مورد اقبال مردم است:
Professor, Department of Leadership and human capital, Faculty of governmental management And Organizational science, University of Tehran, Tehran, Iran