شناسایی و سطح‌بندی عوامل دخیل در تنظیم بازار کالاهای اولویت‌دار مبتنی بر حکمرانی شبکه‌ای با رویکرد مدل‌سازی ساختاری تفسیری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

2 استاد، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 استاد، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

4 دانشیار، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

10.22059/jipa.2024.378561.3527

چکیده

هدف: با تحولات گسترده در اقتصاد و جامعه و پیچیده‌تر شدن مسائل و ناتوانی دولت‌ها، شکل‌های شبکه‌ای حکمرانی به‌طور روزافزونی در کانون قرار گرفته است. از جمله حوزه‌های مهم و عمومی جامعه که قابلیت کاربست حکمرانی شبکه‌ای را دارد، حوزۀ تنظیم بازار کالاهای اولویت‌دار است. از این رو پژوهش حاضر به طراحی مدل تنظیم بازار کالاهای اولویت‌دار با بهره‌گیری از رویکرد حکمرانی شبکه پرداخته است.
روش: روش پژوهش آمیختۀ اکتشافی است و از تلفیق دو روش تحلیل مضمون براساس مصاحبه با خبرگان و ملاحظه اسناد و مدارک کیفی و مدل‌سازی ساختاری تفسیری استفاده شده است. جامعۀ آماری پژوهش در هر دو مرحلۀ کیفی و کمّی، خبرگانی از حوزۀ تنظیم بازار بوده است که به‌روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده‌اند. ابزار گردآوری داده‌ها در بخش کیفی، مصاحبۀ نیمه‌ساختار یافته، اسناد و مدارک کیفی و در بخش کمّی پرسش‌نامۀ ساختاری تفسیری است.
یافته‏ها: مدل استخراج شده، از هفت سطح شکل گرفته است که مضامین آن عبارت‌اند از: تنوع بازیگران، منابع انسانی متخصص و منعطف، حوزه‌های کارکردی شبکه، سطوح خط‌مشی‌گذاری شبکه، زیرساخت‌های قانونی و اطلاعاتی، تأمین منابع مالی، استراتژی و جهت‌گیری شبکه، کنترل و نظارت چندسطحی، پشتیبانی شبکۀ تنظیم بازار، چرخۀ خط‌مشی‌گذاری شبکه و مدیریت شبکه.
نتیجه‌گیری: در مدل به‌دست‌آمده، تنوع بازیگران شبکه زیربنایی‌ترین سطح مدل محسوب می‌شود. این بازیگران نهادهای تخصصی و نیمه تخصصی‌ای هستند که به‌شکل غیرمستقیم بر تنظیم بازار تأثیر می‌گذارند. منابع انسانی متخصص و منعطف در سطر ششم مدل قرار گرفت. آشنایی تصمیم‌گیران حوزۀ تنظیم بازار با مباحث تنظیم بازار، شبکه و فناوری اطلاعات و ارتباطات حائز اهمیت است. حوزه‌های کارکردی شبکه در سطر پنج قرار گرفت که حوزه‌های کارکردی تأمین و ذخیره‌سازی، توزیع، لجستیک و زیرساخت‌های تجاری و قیمت را دربرمی‌گیرد. سطوح خط‌مشی‌گذاری شبکه در سطر چهارم قرار گرفت که تدوین سیاست‌های افقی، عمودی و غیره را شامل می‌شود. سطح سوم شامل زیرساخت‌های قانونی و اطلاعاتی و منابع مالی است. برای تحقق مطلوب‌ترین نتایج از حکمرانی شبکه در تنظیم بازار، داشتن زیرساخت‌های قانونی و فناوری اطلاعاتی، رکن مهمی است و می‌بایست مطابق ارتباطات شبکه‌ای میان بازیگران، زیرساخت‌های فناوری نیز توسعه یابد. در موضوع تأمین مالی شبکۀ تنظیم بازار، تأمین مالی مناسب و به‌موقع منابع ریالی و ارزی، اهمیت اساسی دارد. استراتژی و جهت‌گیری شبکه و کنترل و نظارت چندسطحی در سطر دوم قرار گرفت. در رویکرد شبکه‌ای تنظیم بازار، استراتژی‌ها و جهت‌گیری‌های بازار، می‌بایست به‌سمت رویکرد خودتنظیم، پایین به بالا، اجتماعی و گفت‎وگومحور و تفاهمی باشد. در شبکۀ تنظیم بازار می‌بایست نظارت عالیه برعهدۀ دولت باشد، نظارت توسط واحدهای صنفی انجام شود و مردم نیز در نظارت میدانی مشارکت کنند. در چرخۀ خط‌مشی‌گذاری، سیاست‌گذاری در کارگروه تنظیم بازار، تقسیم کار ملی و استانی، اجرا و اطلاع‌رسانی به‌همراه رصد و پایش سیاست‌ها و برنامه‌ها واجد اهمیت است. در شبکۀ تنظیم بازار، مدیریت نقش پاسخ‌گو کردن بازیگران و شفافیت شبکه و غیره را برعهده دارد. در پشتیبانی شبکه، جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به منابع شبکۀ تنظیم بازار، شناسایی و متوقف کردن حملات سایبری و نقض امنیت داده‌ها و غیره مطرح است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Identification and Classification of Factors Influencing the Regulation of Priority Goods Markets Based on Network Governance with an Interpretive Structural Modeling Approach

نویسندگان [English]

  • sadegh Dadashi 1
  • Fattah Sharifzadeh 2
  • Reza Vaezi 3
  • Hossein Aslipour 4
1 Ph.D., Department of Public Administration, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
2 Prof., Department of Public Administration, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
3 Prof., Department of Public Administration, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
4 Associate Prof., Department of Public Administration, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Objective
The increasing complexity within economies and societies, coupled with the limited capacity of governments to address these challenges, has brought network forms of governance into focus. Traditional interactions between the market—how households and firms connect—and government interventions have consistently presented challenges across various economic sectors. Predominantly, governmental organizations have been structured on hierarchical principles, wherein managers must navigate authority, law compliance, and accountability. These managers have traditionally embraced hierarchical management styles. However, the emergence of the New Public Management movement in the 1980s also introduced market governance. Additionally, network governance has become essential, particularly as solitary public sector efforts have proven inadequate in solving complex social issues. This increased societal pressure for cooperation and co-production with the community, rather than mere governance. An area where network governance can be effectively applied is in the regulation of priority goods markets. This study, therefore, proposes a model for regulating the priority goods market using a network governance approach.
Methods
This research utilizes an exploratory mixed-method design, combining thematic analysis—from expert interviews and document reviews—with interpretive structural modeling (ISM). The study targets market regulation experts, selected through purposive sampling, as the statistical population for both qualitative and quantitative phases. The data collection tools include semi-structured interviews and qualitative document analysis in the qualitative phase, and structured interpretive questionnaires in the quantitative phase.
Results
The model developed comprises seven levels, encompassing actor diversity, specialized and flexible human resources, and various functional domains of the network. These domains range from policy-making within the network to the legal and informational infrastructure, financial resource allocation, network strategy and orientation, multi-level control and oversight, market regulation network support, network policy cycles, and network management.
Conclusion
The diversity of network actors forms the foundation of the model, featuring specialized, semi-specialized, and indirectly influential institutions in market regulation. Specialized and flexible human resources are recognized as critical, positioned prominently within the model. Effective market regulation requires decision-makers who are well-versed in network dynamics and information and communication technology. The functional areas of the network, including supply, storage, distribution, logistics, commercial infrastructure, and pricing, are integral to the model. The formulation of both horizontal and vertical policies within network policy-making is crucial for cohesion and effectiveness. Legal and information technology infrastructures, alongside financial resources, form the third level, emphasizing the necessity for robust legal frameworks and technological connectivity among stakeholders. Financing strategies for the market regulation network must ensure timely and appropriate allocation of both local and foreign currency resources. The model places strategic direction and multi-level oversight near the top, advocating for a self-regulatory, bottom-up approach that fosters social dialogue and understanding. Government oversight remains paramount, with trade unions playing a supervisory role and public participation in field supervision. Policy cycles within the market regulation network should facilitate a clear division of labor, implementation, and rigorous monitoring at both national and provincial levels. Lastly, network management should focus on transparency and accountability among all actors. Additionally, network support must prioritize safeguarding against unauthorized access and cyber threats to maintain the integrity of market regulation network resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Market regulation
  • Network governance
  • Priority goods
اصولی قره‌آغاجی، شیرین؛ صنایعی، علی و سعیدآبادی، محمدرضا (1395). ارائه مدل توسعه یافته تاثیر عامل فرهنگ الکترونیکی در تنظیم بازار و قیمت گذاری کالا و خدمات. تحقیقات بازاریابی نوین، 6(3)، 53-65.
زارعی، نسیبه (1402). راهبردهای تنظیم بازار و ذخیره کالاهای اساسی.  ماهنامه علمی امنیت اقتصادی، 11(2)، 31- 44.
زمانیان، مرتضی؛ محمدزاده، احسان؛ ذوالفقاری، امیراحمد و امامیان، سید محمد صادق (1397-5-2). نظام ملی تنظیمگری 1. مفهوم تنظیمگری و ارتباط آن با نظام حکمرانی. تهران، ایران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
سیمایی چافی، حسین و معمارزاده تهران غلامرضا (1401). طراحی مدل ظرفیت‌سازی حکمرانی شبکه‌ای. فرایند مدیریت و توسعه، ۳۵ (۱)، ۶۰-۲۵.
صادقی، محسن و منتقمی، فروغ (1386). نقش سازمان های غیردولتی (NGOs) در حمایت از حقوق مصرف کننده. نامه مفید، 13(61)، 3-28.
طاهری، علی و موسی‌زاده، ابراهیم (1400).  بررسی اثر حکمرانی بازارگرایانه بر همگانی بودن خدمات عمومی. حقوق اداری، ۹ (۲۸)، 115- 134.
فرح گل، پوریا؛ قاسم‌زاده، عباس و زارع مؤیدی، فاطمه (1401). بهره‌گیری از حکمرانی شبکه‌ای در نیروی دریایی سپا پاسداران (ندسا). نشریه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، 7(4).
فرحی، سید مهدی و خادمی کله لو، محمد (1402). حکمرانی شبکه‌ای در پیشبرد مأموریت‌های مشترک دستگاه‌های لشکری و کشوری (تجارب و درس آموخته‌های طرح جامع مهارت‌آموزی کارکنان وظیفه). مطالعات بین‌ رشته‌ای دانش راهبردی، 13(53)، 235- 266.
قره‌داغی، رستم؛ رجائی، زهرا؛ آقا محمدی، آرزو و مهدلو، محمد (1402). واکاوی مضامین حکمرانی شبکه‌ای در بخش گردشگری سلامت. نشریه خط‌مشی‌گذاری عمومی در مدیریت، 14(1)، 93- 110.
قیطاسی وند، فاطمه (1402). چالش‌های خط‌مشی‌گذاری حمل‌ونقل عمومی شهر تهران در حکمرانی شبکه‌ای مبتنی بر رویکرد تحلیل مضمون. بهبود مدیریت، 17(3)، 72- 100.
منوری، حسین و راسخ، محمد (1397). ابزار تنظیم بازار مالی در ایران و انگلستان. دانش مالی تحلیل اوراق بهادار (مطالعات مالی)، 11(39 )، 95-112.
مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی (1399). سند نقشه راه تنظیم بازار کشور. (همکاران، نعمت‌الهی، سمیه؛ جوادیان، زینب؛ خاکی، زینب؛ گرشاسبی، علیرضا؛ محمدی، مصطفی؛ حیدری، حسن؛ سعادت، محمدرضا؛ داداشی، صادق؛ سمیعی، ندا؛ رهنمون پیروج، طیبه) تهران: وزارت صنعت، معدن و تجارت.
 
References
Asquer, A. (2017). Theories of Regulation. Regulation of Infrastructure and Utilities, 19–33. doi:10.1007/978-3-319-67735-4_2
Clauss, T. & Ritala, P. (2023). Network governance institutionalization: Creating mutual value by harnessing and avoiding conflicts in interorganizational networks. Journal of Business Research, 163, 113880.
Drahos, P. (2017). Regulatory theory: Foundations and applications. ANU Press.
Emamian, M. S., Zolfaghari, A. A., Mohammadzadeh, E. & Zamaniyan, M. (2018). The National Regulatory System: The Concept of Regulation and Its Relationship with Governance. Tehran: Majlis Research Center. (in Persian)
Etemadi, M., Kenis, P., Ashtarian, K., Abolghasem Gorji, H. & Mohammadi Kangarani, H. (2021). Network governance theory as basic pattern for promoting financial support system of the poor in Iranian health system. BMC Health Services Research, 21(1), 556. doi: 10.1186/s12913-021-06581-3.
Farah Gol, P., Ghasemzadeh, A. & Zare Moaidi, F. (2012). Utilizing Network Governance in the Islamic Revolutionary Guard Corps Navy (IRGC Navy). Journal of Applied Studies in Management and Development Sciences, 7(4). (in Persian)
Farahi, S. M. & Khademi Kolahlou, M. (2024). Network Governance in Carrying out Common Missions of the Armed Forces and Government Organizations (Base on the Soldiers Skills Training Comprehensive Plan). Quarterly Journal of Interdisciplinary Studies on Strategic Knowledge13(53), 266-235. (in Persian)
Gao, Y., Zhen, X. & Xiong, Y. (2021). Optimization of Networked Governance Models Using Complex System Governance Concepts in Sports Services. Mathematical Problems in Engineering, 1-11. 10.1155/2021/6224678.
Gheytasivand, F. (2023). Challenges of Public Transport Policy-Making in Tehran within Network Governance: A Thematic Analysis Approach. Management Improvement, 3(17), 72-100. (in Persian)
Institute for Business Studies and Research (2019). Drafting the Proposed Roadmap Document for National Market Regulation. (Co-authors: Nematollahi, Somayeh; Javadian, Zeinab; Khaki, Zeinab; Garshasbi, Alireza; Mohammadi, Mostafa; Heydari, Hassan; Saadat, Mohammadreza; Dadashi, Sadegh; Samiei, Neda; Rahnamoon Pirouj, Tayyebeh) Tehran: Ministry of Industry, Mines and Trade. (in Persian)
Klijn, E. H & Koppenjan, J. (2016). Governance Network in the Public Sector. New York: Routledge.
Lo, A. Y., Mai, L. Q., Lee, A. K. Y., Francesch-Huidobro, M., Pei, Q., Cong, R. & Chen, K. (2018). Towards network governance? The case of emission trading in Guangdong. China. Land Use Policy, 75, 548-538.
Meuleman, L. (2008). Public management and the metagovernance of hierarchies, networks and markets: The feasibility of designing and managing governance style combinations. Springer Science & Business Media.
Monavari, H. & Rasekh, M. (2018). Market Regulation Tools in Financial Markets of Iran and England. Financial Knowledge and Securities Analysis, 11(39), 95-112. (in Persian)
Nochta, T. & Skelcher, C. (2020). Network governance in low-carbon energy transitions in European cities. A comparative analysis. Energy Policy, (138), 111-298.
Osouli Qareh Aqaji, S., Sanaei, A. & Saeed Abadi, M. R. (2016). Presenting a Developed Model of the Impact of Electronic Culture on Market Regulation and Pricing of Goods and Services. Modern Marketing Research, 6(3), 53-66. (in Persian)
Piletić, A. (2023). Regulation Theory, Space, and Uneven Development: Conversations and Challenges: Edited by Brandon Hillier, Rachel Phillips, and Jamie Peck Vancouver, BC, Canada: 1984 Press. Economic Geography, 99(5), 548–550. https://doi.org/10.1080/00130095.2023.2199978
Qareh-Daghi, R., Rajaei, Z., Mahdloo, M. & Aqa-Mohammadi, A. (2022). Exploring Network Governance Themes in the Health Tourism Sector. Iranian Journal of Public Administration Mission, 14(49), 93-110. (in Persian)
Ramalho, P. & Rodrigo, D. (2022) Interests and Influence: Stakeholder Participation in the Regulatory Process. Open Journal of Political Science, 12, 626-651. doi: 10.4236/ojps.2022.124034.
Romiti, A., Del Vecchio, M. & Sartor, G. (2020). Network governance forms in healthcare: empirical evidence from two Italian cancer networks. BMC Health Serv Res20, 1018. https://doi.org/10.1186/s12913-020-05867-2.
Sadeghi, M. & Montagham, F. (2007). The Role of Non-Governmental Organizations (NGOs) in Protecting the Rights of Consumers. Journal of Comparative Law0(12), 3-28.
(in Persian)
Simai Chafi, H. & Memarzadeh Tehran, G. (2022). Designing a Network Governance Capacity-Building Model. Management and Development Process, 1(119), 27-62. (in Persian)
Sørensen, E. & Torfing, J. (2018). The Democratizing Impact of Governance Networks: From Pluralization, via Democratic Anchorage, to Interactive Political Leadership. Public Administration, 96, 302–317.
Taheri, A. & Mousazadeh, E. (2021). Examining the Effect of Market-Oriented Governance on the Universality of Public Services. Administrative Law, 9(28), 115-134. (in Persian)
Tajima, R., Tsuji, T., Suzuki, K. & Muhamad, A. F. (2023). Conceptualizing disaster waste governance using network governance perspectives. International Journal of Disaster Risk Reduction99, 104137.
Tenbensel, T. & Raj Silwal, P. (2023). Cultivating health policy capacity through network governance in New Zealand: Learning from divergent stories of policy implementation. Policy and Society, 42(1), 49-63.
Wang, H. & Ran, B. (2023). Network governance and collaborative governance: a thematic analysis on their similarities, differences, and entanglements. Public Management Review, 25(6), 1187–1211. https://doi.org/10.1080/14719037.2021.2011389
Zarei, N. (2023). Market Regulation Strategies and Basic Goods Storage. Economic Security, 11(2), 31-44. (in Persian)
Zhang, W., Zhang, X. & Wu, G. (2021). The network governance of urban renewal: A comparative analysis of two cities in China. Land Use Policy, (106), 105-448.